Οι ατυχίες των καιρών επί 2500 χρόνια προκαλούσαν τη συνεχή υπο- 2 βάθµιση των µνηµείων της Αθηναϊκής Ακρόπολης. Ό,τι υπέστησαν πάντως οφείλεται περισσότερο σε ανθρώπινες ενέργειες και λιγότερο στις δυνάµεις της φύσης. Οι µεγαλύτερες αιτίες της υποβάθµισης είναι: - Πυρκαϊά και βανδαλισµοί στον Παρθενώνα κατά την υστάτη αρχαιότητα. Κακότεχνες επισκευές αργότερα. - Μετατροπή του Παρθενώνα και του Ερεχθείου σε εκκλησίες, τον 6ο αι. Επιπτώσεις των νέων χρήσεων. - Μετατροπή των Προπυλαίων σε κατοικία του µητροπολίτη και αργότερα σε οχυρωµένο παλάτι. - Μετατροπή του Παρθενώνα σε Οθωµανικό τζαµί, το 1458. - Έκρηξη πυριτιδαποθήκης στα Προπύλαια, το 1687. - Κατεδάφιση του ναού της Αθηνάς Νίκης για τη δηµιουργία προµαχώνα, το 1687. - Έκρηξη πυριτιδαποθήκης στον Παρθενώνα κατά τον Β’ Βενετοτουρκικό πόλεµο, το 1687. - Λεηλασία των γλυπτών από τον λόρδο Elgin, 1801-1804. - Ζηµιές κατά την Επανάσταση, βοµβαρδισµοί, λεηλασία µετάλλων. - Αστοχίες των αναστηλωτικών προγραµµάτων 1899-1933. Από την εποχή του Περικλή έως τις µέρες µας ποτέ δεν έγινε συστηµατική συντήρηση και στερέωση των µνηµείων. Πρέπει επίσης να διευκρινισθεί ότι οι επεµβάσεις του 19ου και των αρχών του 20ου αιώνα είχαν ως σκοπό την αισθητική αποκατάσταση µε αναστηλώσεις και όχι τη συντήρηση και τη στερέωση των µνηµείων. Πολλά από τα προβλήµατα που αντιµετωπίζονται σήµερα στην Ακρόπολη οφείλονται σε µεγάλο βαθµό στην αστοχία των προγραµµάτων µεταξύ 1899 και 1933, των οποίων την ευθύνη είχε ο Ν. Μπαλάνος. Και η αστοχία οφείλεται στην ευρεία χρήση σιδήρου στις αναστηλωτικές του προσπάθειες. Εφαρµόσθηκαν λοιπόν δοκάρια, συνδετήρες, σύνδεσµοι κ.ά. από κοινό χάλυβα του εµπορίου, τα οποία ενσωµατώνονταν στα αρχαία µαρµάρινα αρχιτεκτονικά µέλη, που απολαξεύονταν καταλλήλως, µε τη βοήθεια απλού τσιµεντοκονιάµατος. Τα αποτελέσµατα ήταν καταστροφικά: Οξείδωση και συνακόλουθα διαστολή των σιδηρών στοιχείων µε αποτέλεσµα τη θραύση των µαρµάρων όπου είχαν ενσωµατωθεί. Κατά τη δεκαετία του ‘60, οι ζηµιές ήταν παντού ορατές, µε θραύσεις και πτώσεις κοµµατιών µαρµάρου. Οι αναστηλώσεις του Μπαλάνου είχαν θεωρηθεί πολύ καλές από πλευράς αισθητικής και ολοκλήρωσης της συνέχειας των µορφών, αποδείχθηκαν όµως ολέθριες από πλευράς κατασκευαστικής. Πού έγιναν; Στα Προπύλαια: Στην ανατολική πρόσταση και στις µαρµάρινες οροφές του κεντρικού κτηρίου που σχηµατίζονται από φατνώµατα. Στο Ερέχθειο: Στις οροφές των δύο προστάσεων, των Καρυατίδων και στη βόρεια, καθώς και στους πλάγιους τοίχους. Στον Παρθενώνα: Στις δύο στενές όψεις του ναού, σε µεγάλο µέρος της βόρειας κιονοστοιχίας, στην εσωτερική δυτική πρόσταση και στους δύο τοίχους του σηκού. Κατά τη δεκαετία του 1960 εµφανίστηκε όµως και ένας νέος παράγοντας ραγδαίας φθοράς των µνηµείων. Η ατµοσφαιρική ρύπανση η οποία, σε συνδυασµό µε την υγρασία, άρχισε να προσβάλει τις µαρµάρινες επιφάνειες και να τις µετατρέπει µε αργό ρυθµό, σε διαλυτό γύψο. Αυτό δηµιούργησε άµεσο κίνδυνο των γλυπτών που στολίζουν τα µνηµεία και των επιγραφών που έµειναν στο ύπαιθρο. Όλα αυτά οδήγησαν στην ανάγκη επέµβασης και στα τέσσερα µνηµεία της Ακρόπολης. Αποτελούσε πια πιεστικό καθήκον να αφαιρεθούν όλα τα σκουριασµένα σίδερα των παλιών αναστηλώσεων και να αποµακρυνθούν τα γλυπτά προκειµένου να προστατευθούν στον κλειστό χώρο του Μουσείου. Τις ενέργειες αυτές ακολουθούσαν αφ’ ενός η χρήση νέων φορέων και συνδέσµων από ένα ανοξείδωτο µέταλλο, το τιτάνιο, και αφ’ ετέρου η προσθήκη αντιγράφων, από ειδικής σύνθεσης κονιάµατα, στη θέση των αυθεντικών γλυπτών. Κατά την επέµβαση όµως αποκαλύφθηκαν πολλές άλλες ανάγκες των αρχαίων µνηµείων: υπήρχαν πολλαπλές θραύσεις πλείστων αρχιτεκτονικών µελών που οφείλονταν σε παλιές πυρκαϊές, σεισµούς, εκρήξεις και βοµβαρδισµούς. Υπήρχαν επίσης πολλές παρατοποθετήσεις αρχιτεκτονικών µελών, αποτέλεσµα των εργασιών µεταξύ 1899 και 1933 κατά τις οποίες για λόγους ευκολίας ο Μπαλάνος τοποθετούσε οµοειδή µέλη σε τυχαίες θέσεις. Κατά την εκπόνηση των µελετών έγινε φανερό ότι τώρα ήταν µια µεγάλη ευκαιρία να γίνει για πρώτη φορά συστηµατική συντήρηση των µνηµείων και παράλληλα να προωθηθεί και η αναστήλωση, δηλαδή να ενταχθούν στα τέσσερα µνηµεία αρχιτεκτονικά µέλη (ή και κοµµάτια τους) που κείτονταν ως τότε στο έδαφος. Τα σωστικά έργα συνδυάσθηκαν έτσι µε άλλα, που απέβλεπαν στην αναβάθµιση όλου του συγκροτήµατος της Ακρόπολης. © YΠΠΟΤ - Υπηρεσία Συντήρησης Μνηµείων Ακρόπολης - Τοµέας Ενηµέρωσης και Εκπαίδευσης ISBN: 978-960-214-935-5 ∆ιάβρωση µαρµάρου από µύκητες. Ρύποι από τα περιστέρια. Κυψελοειδής διάβρωση. ∆ιεύρυνση ρηγµάτων από την παρασιτική βλάστηση. Μετακινήσεις σπονδύλων κίονα του Παρθενώνα οφειλόµενες σε σεισµό. ∆ιεύρυνση ρηγµάτων από τον παγετό. Θερµική θραύση σε κορµό κίονα του προνάου του Παρθενώνα. Ίχνη από τη βίαιη απολάξευση των µορφών στην ανατολική µετόπη 10 του Παρθενώνα, αποτέλεσµα του φανατισµού κατά της αρχαίας θρησκείας. Ρήγµατα από κανονιές και σφαίρες σε κίονα της δυτικής πλευράς του Παρθενώνα. Ρηγµατώσεις µαρµάρων οφειλόµενες στη διόγκωση των σιδηρών στοιχείων. (Αρχείο ΥΣΜΑ) Επιφάνεια πριονισµού λίθου της ζωφόρου του Παρθενώνα από τα συνεργεία του λόρδου Έλγιν. Ίχνη από µεσαιωνική επιγραφή. Ίχνη από τη βίαιη εξαγωγή µολύβδου για την κατασκευή σφαιρών. Σακχαροειδής διάβρωση. ∆ιάφορες επικαθήσεις, αποτέλεσµα της ατµοσφαιρικής ρύπανσης. ∆ιακρίνονται οι κόκκοι του µαρµάρου που έχουν χάσει τη συνοχή τους και σχηµατίζουν κρούστα σκουρόχρωµη από την αιθάλη και τη σκόνη. Κακή επανάχρηση αρχαίων µελών. Τέσσερα τµήµατα κιονοκράνων αποτέλεσαν ένα. (Τ.Τ.)