Εμβόλιο COVID-19

Το εμβόλιο COVID19 έχει σκοπό να προσδώσει ανοσία κατά της ασθένειας COVID-19. 

Το πρώτο εμβόλιο που εγκρίθηκε από τις ρυθμιστικές αρχές της Ευρωπαϊκής Ένωσης κατά της ασθένειας αυτής είναι το Comirnaty των Pfizer & BioNTech. Ο πρώτος εμβολιασμός με το εμβόλιο αυτό ξεκίνησε στις ΗΠΑ, Ηνωμένο Βασίλειο, Καναδά και Ισραήλ στις 14 Δεκεμβρίου 2020. Στα τέλη Δεκεμβρίου 2020, ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Φαρμάκων (ΕΜΑ) συνέστησε στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή να χορηγήσει την υπό όρους άδεια κυκλοφορίας του εμβολίου, ακολούθησε η επείγουσα έγκρισή του από την ΕΕ (conditional marketing authorisation), και ξεκίνησε η διαδικασία εμβολιασμού των πολιτών της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Το δεύτερο εγκεκριμένο εμβόλιο κατά της ασθένειας αυτής είναι το Moderna COVID-19. Αρχές Ιανουαρίου 2021, ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Φαρμάκων συνέστησε στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή να παραχωρήσει την υπό όρους άδεια κυκλοφορίας του εμβολίου της Moderna, και η ΕΕ με τη σειρά της προχώρησε στην άμεση έγκρισή του (conditional marketing authorisation).

Το τρίτο εμβόλιο υπό εξέταση στην Ευρωπαϊκή Ένωση είναι το AZD1222 της AstraZeneca σε συνεργασία με το Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης. Αρχές Ιανουαρίου 2021, η εταιρεία υπέβαλε αίτηση στον ΕΜΑ για την υπό όρους άδεια κυκλοφορίας του εμβολίου στην ΕΕ και η αίτηση αναμένεται να εξεταστεί μέχρι το τέλος του μήνα.

Σε ευρωπαϊκό επίπεδο, ο εμβολιασμός των ευρωπαίων πολιτών θα γίνει μέσα στο πλαίσιο της στρατηγικής της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για το εμβόλιο κατά του κορωνοϊού. Μέχρι σήμερα, η ΕΕ έχει συνάψει συμφωνίες με μεμονωμένους παραγωγούς εμβολίων εκ μέρους των ευρωπαϊκών χωρών και η διανομή θα γίνει κατά κεφαλήν για να υπάρχει ισότιμη πρόσβαση. Προς το παρόν έχουν συναφθεί έξι συμβάσεις με τις εξής φαρμακευτικές εταιρείες: AstraZeneca, Sanofi/GSK, Johnson & Johnson, Pfizer/BioNTech, CureVac και Moderna. Στις 17 Δεκεμβρίου ολοκληρώθηκαν οι διερευνητικές συνομιλίες με την εταιρεία Novavax με σκοπό την αγορά πιθανού εμβολίου κατά της COVID-19, ενώ στις 12 Ιανουαρίου ολοκληρώθηκαν οι διερευνητικές συνομιλίες με την εταιρεία Valneva για τον ίδιο σκοπό.

Σε παγκόσμιο επίπεδο, μέχρι τον Δεκέμβριο του 2020, συνολικά 232 υποψήφια εμβόλια βρίσκονταν σε εξέλιξη. Σε κάποια από αυτά έχουν ολοκληρωθεί οι κλινικές δοκιμές (φάση ΙΙΙ). Μέχρι σήμερα έχουν εγκριθεί συνολικά 10 διαφορετικά εμβόλια, είτε για επείγουσα, είτε για περιορισμένη χρήση από διάφορες χώρες του κόσμου. Από τις 14 Δεκεμβρίου 2020, όταν είχε ξεκινήσει ο εμβολιασμός του παγκόσμιου πληθυσμού, μέχρι και τις 14 Ιανουαρίου 2021 έχουν καταγραφεί 35.750.000 εκατομμύρια εμβολιασμοί κατά του κορωνοϊού.

Προηγούμενες προσπάθειες ανάπτυξης εμβολίου κατά του κορωνοϊού

Μέχρι σήμερα, έχουν αναπτυχθεί εμβόλια για χρήση σε ζώα για αρκετές ασθένειες που προκαλούνται από κορωνοϊούς, συμπεριλαμβανομένων του ιού της λοιμώδους βρογχίτιδας στα πουλιά (IBV), του κορωνοϊού των κυνοειδών (CCoV) και του κορωνοϊού των αιλουροειδών (FCoV).

Προηγούμενες προσπάθειες ανάπτυξης εμβολίων για ιούς της οικογένειας Coronaviridae που επηρεάζουν ανθρώπους είχαν σαν επίκεντρο το σοβαρό οξύ αναπνευστικό σύνδρομο (SARS) από κορωνοϊό και το αναπνευστικό σύνδρομο της Μέσης Ανατολής (MERS). Εμβόλια κατά του SARS και του MERS έχουν δοκιμαστεί σε μη ανθρώπινα πρότυπα μοντέλα οργανισμών. Μέχρι σήμερα, δεν έχει παραχθεί εμβόλιο προστασίας για το SARS το οποίο να είναι ασφαλές όσο και αποτελεσματικό σε ανθρώπους. Σύμφωνα με ερευνητικές εργασίες που δημοσιεύτηκαν το 2005 και το 2006, η ταυτοποίηση και η ανάπτυξη νέων εμβολίων και φαρμάκων για τη θεραπεία του SARS αποτελεί προτεραιότητα για τις κυβερνήσεις και τους οργανισμούς δημόσιας υγείας παγκοσμίως.

Αναλόγως, δεν υπάρχει αποδεδειγμένα αποτελεσματικό εμβόλιο εναντίον του MERS. Όταν το MERS άρχισε να επικρατεί, πιστευόταν πως η ήδη υπάρχουσα έρευνα για το SARS θα μπορούσε να παρέχει ένα χρήσιμο πρότυπο για την ανάπτυξη εμβολίων και θεραπείας κατά της λοίμωξης από MERS-CoV. Μέχρι τον Μάρτιο του 2020 υπήρχε ένα (βασισμένο σε DNA) εμβόλιο MERS, το οποίο είχε περάσει από την πρώτη φάση των κλινικών δοκιμών σε ανθρώπους, τρία άλλα σε εξέλιξη τα οποία αποτελούν ιογενή εμβόλια, δύο αδενοϊδικά (ChAdOx1-MERS και BVRS-GamVac) και ένα MVA (MVA-MERS-S).

Προσπάθειες 2020

Ο SARS-CoV-2 ταυτοποιήθηκε την 1η Δεκεμβρίου 2019, ως η αιτία της ασθένειας που αργότερα ονομάστηκε COVID-19, και του οποίου το τεράστιο ξέσπασμα και εξάπλωση σε όλο τον κόσμο κατά το 2020 οδήγησε σε σημαντικές επενδύσεις σε έρευνα και ανάπτυξη του εμβολίου. Αρκετοί οργανισμοί χρησιμοποίησαν δημοσιευμένα γονιδιώματα και κάποιοι άλλοι μέρος του ιού για να αναπτύξουν το εμβόλιο κατά του SARS-CoV-2. Το εμβόλιο που παρασκευάστηκε έχει διπλή δράση καθώς παράγει αντισώματα και διεγείρει ειδικά λεμφοκύτταρα (CD4+ και CD8+) ή κύτταρα "φονιάδες" των οποίων ο ρόλος είναι να σκοτώνουν τα μολυσμένα κύτταρα στον οργανισμό μας. Μέχρι τον Μάρτιο του 2020, περίπου 35 εταιρείες και ακαδημαϊκά ινστιτούτα εμπλέκονταν στις προσπάθειες ανάπτυξης του εμβολίου, με τρία από αυτά να υποστηρίζονται από τον Συνασπισμό για Καινοτομίες Επιδημικής Ετοιμότητας (CEPI), όπως το πρότζεκτ των βιοτεχνολογικών εταιρειών Moderna, το Inovio Pharmaceuticals, και το Πανεπιστήμιο του Κουίνσλαντ.

Η παρασκευή του εμβολίου σε τόσο σύντομο χρονικό διάστημα οφείλεται σε τρεις λόγους. Στο γεγονός ότι η βιοτεχνολογία παρασκευής των εμβολίων έχει βελτιωθεί σημαντικά, στο γεγονός ότι το γενετικό υλικό του ιού ήταν γνωστό από τον SARS1 (2003) και τον MERS (2012), και επειδή η χρηματοδότηση ήταν τεράστια από τις κυβερνήσεις, τους οργανισμούς και τα πανεπιστήμια. Υπολογίζεται ότι συνολικά συμμετείχαν περισσότερες από 120 πλατφόρμες, ενώ συνήθως για την παρασκευή ενός εμβολίου συμμετέχουν 2-6 φαρμακευτικές εταιρείες με αποκλειστικά και μόνο τη δική τους χρηματοδότηση.

Βιοτεχνολογία παρασκευής του εμβολίου

Βασικοί μηχανισμοί πρόκλησης της ανοσοαπόκρισης κατά του SARS-CoV-2 μέσω εμβολιασμού

Εννιά διαφορετικές τεχνολογικές πλατφόρμες χρησιμοποιήθηκαν στην έρευνα και ανάπτυξη για την παρασκευή αποτελεσματικού εμβολίου κατά του κορωνοϊού. Κάποιες από τις βασικές τεχνολογίες περιγράφονται παρακάτω:

• Γενετικά εμβόλια: τα εμβόλια αυτά βασίζονται στο αγγελιοφόρο RNA (mRNA), το οποίο μεταφέρει τη γενετική πληροφορία στα κύτταρα του εμβολιασμένου ατόμου για την παραγωγή της πρωτεΐνης-ακίδας του κορωνοϊού από τα κύτταρα αυτά, κάτι το οποίο οδηγεί στην άμεση ανοσοαπόκριση του οργανισμού. Η μεταφορά του mRNA γίνεται με τη βοήθεια των νανοσωματιδίων λιπιδίων (LNPs), και αφού διαβαστεί, καταστρέφεται από τα κύτταρα, όπως γίνεται με τα φυσιολογικά mRNA. Η τεχνολογία αυτή χρησιμοποιήθηκε από τις εταιρείες Pfizer/BioNTech, Moderna, CureVac κ.α.
• Εμβόλια φορέων ιών: τα εμβόλια αυτά περιέχουν ιούς που έχουν σχεδιαστεί να εκφράσουν την πρωτεΐνη-ακίδα του κορωνοϊού στα κύτταρα του εμβολιασμένου ατόμου. Μόλις εισέλθουν στα κύτταρα, αρχίζουν να εκφράζουν την πρωτεΐνη αυτή, η οποία θεωρείται απειλή για το ανοσοποιητικό σύστημα και προκαλεί την παραγωγή των Β και Τ λεμφοκυττάρων. Συνήθως ως φορείς χρησιμοποιούνται αδενικοί, οι οποίοι δεν μπορούν να πολλαπλασιαστούν χάρη σε μια γενετική τροποποίηση αφαίρεσης τμημάτων του γενωμικού τους υλικού. Η τεχνολογία αυτή χρησιμοποιήθηκε από τις εταιρείες Oxford/AstraZeneca, Johnson & Johnson, Gamaleya, CanSino κ.α.
• Ανασυνδυασμένα πρωτεϊνικά εμβόλια: τα εμβόλια αυτά περιέχουν τις πρωτεϊνες του κορωνοϊού, αλλά όχι το γενετικό του υλικό. Υπάρχουν τρεις κατηγορίες πρωτεϊνικών εμβολίων, σε κάποια χρησιμοποιούνται ολόκληρες πρωτεΐνες, ενώ σε κάποια άλλα τμήματα των πρωτεϊνών. Η τεχνολογία αυτή χρησιμοποιήθηκε από τις εταιρείες Vector Institute, Novavax, Sanofi/GSK κ.α.
• Αδρανοποιημένα εμβόλια: τα εμβόλια αυτά προκύπτουν από την αναπαραγωγή του ιού σε κύτταρο-καλλιέργειες μετά την αδρανοποίησή του με χημικό τρόπο. Η τεχνολογία αυτή χρησιμοποιήθηκε για την παρασκευή εμβολίου κατά του κορωνοϊού από τη Valneva, τη Sinovac, αλλά και τη Sinopharm σε συνεργασία με το Πανεπιστήμιο του Πεκίνο και εγκρίθηκε για τη χρήση του στην Κίνα, ΗΑΕ, Μπαχρέιν και Αίγυπτο.

Κλινικές δοκιμές σε εξέλιξη

Το Εθνικό Ινστιτούτο Αλλεργιών και Λοιμωδών Νοσημάτων (NIAID) συνεργάστηκε με τη Moderna για να δημιουργήσει ένα RNA εμβόλιο το οποίο θα είναι συμβατό με μία προεξοχή της επιφάνειας του κορωνοϊού. Τον Φεβρουάριο του 2020, το NIAID καταχώρησε την πρώτη φάση της δοκιμής του εμβολίου, ονομάζοντάς την mRNA-1273, η οποία ήταν ανοικτή για δοκιμές σε ασθενείς στο Εθνικό Ινστιτούτο Υγείας Kaiser Permanente στο Σιατλ. Η ανθρώπινη μελέτη ξεκίνησε στις 16 Μαρτίου 2020. Μία γυναίκα από το Σιατλ, η Τζένιφερ Χάλερ, ήταν η πρώτη εθελόντρια που της χορηγήθηκε μέσω ένεσης mRNA-1273. Η δοκιμή ολοκληρώθηκε στις 19 Μαρτίου 2020.

Αναφορές προ-κλινικής έρευνας

• Στην Αυστραλία, το Πανεπιστήμιο του Κουίνσλαντ ανακοίνωσε πως διερευνά τη δυνατότητα ενός εμβολίου μοριακού σφιγκτήρα, το οποίο θα τροποποιεί γενετικά ιικές πρωτεΐνες προκειμένου να διεγείρει ανοσολογική απάντηση.
• Στον Καναδά, το Διεθνές Κέντρο Εμβολιασμών, το Πανεπιστήμιο του Σασκάτσουαν, έλαβε ομοσπονδιακή χρηματοδότηση για να δουλέψει πάνω σε ένα εμβόλιο, με στόχο να ξεκινήσει δοκιμές σε ζώα τον Μάρτιο του 2020 και σε ανθρώπους το 2021.
• Προσπάθειες έχουν ανακοινωθεί πως επιχειρούνται από το Κινεζικό Κέντρο Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων και το Πανεπιστήμιο του Χονγκ Κονγκ.
• Στα τέλη Ιανουαρίου του 2020, η εταιρία Janssen Pharmaceutical ανακοίνωσε πως ξεκίνησε να εργάζεται πάνω στην ανάπτυξη ενός εμβολίου. Η Janssen αναπτύσσει παράλληλα ένα από του στόματος εμβόλιο μαζί με την βιοτεχνολογική της συνέταιρο, την εταιρία Vaxart. Στις 18 Μαρτίου 2020, η Emergent BioSolutions ανακοίνωσε πως ήρθε σε συμφωνία με την Vaxart για την ανάπτυξη του εμβολίου.
• Η βιοτεχνολογική εταιρία Inovio Pharmaceuticals σε συνεργασία με μία Κινεζική εταιρία, δημοσίευσε πως αναπτύσσει ένα εμβόλιο βασισμένο στο DNA, ανακοινώνοντας πως προγραμματίζονται κλινικές δοκιμές σε ανθρώπους το καλοκαίρι (του Βόρειου Ημισφαιρίου) του 2020.
• Επιστήμονες στο Ινστιτούτο Έρευνας Εμβολίων Έντουαρντ Τζένερ του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης, ανακοίνωσαν πως ανέπτυξαν ένα υποψήφιο εμβόλιο βασισμένο σε έναν φορέα αδενοϊού χιμπατζή και υπέγραψαν σύμβαση παρασκευής με την Advent. Ανακοίνωσαν πως προγραμματίζουν να ξεκινήσουν δοκιμές σε ζώα στο Πόρτον Ντάουν τον Μάρτιο του 2020 και ασφαλείς δοκιμές σε ανθρώπους τον επόμενο μήνα.
• Το Πανεπιστήμιο Ουάσιγκτον στο Σεντ Λούις ανακοίνωσε στις 5 Μαρτίου τις προσπάθειές του για την ανάπτυξη ενός εμβολίου.
• Στις 5 Μαρτίου 2020, το τμήμα Ιατρικής Έρευνας και Διαχείρισης Υλικών του Στρατού των Ηνωμένων Πολιτειών στο Φορτ Ντίτρικ και το Στρατιωτικό Ινστιτούτο Έρευνας Γουόλτερ Ριντ στο Σίλβερ Σπρινγκ, και τα δύο στην πολιτεία Μέριλαντ, ανακοίνωσαν πως δούλευαν πάνω σε ένα εμβόλιο.
• Η βίο-φαρμακευτική εταιρία Emergent BioSolutions ανακοίνωσε τη συνεργασία της με τη Novavax Inc. για την ανάπτυξη και κατασκευή ενός εμβολίου. Οι δύο εταιρίες ανακοίνωσαν ακόμη πως προγραμματίζουν προ-κλινικές δοκιμές και μια πρώτη φάση κλινικών δοκιμών μέχρι τον Ιούλιο του 2020.
• Στις 12 Μαρτίου 2020, ο Υπουργός Υγείας της Ινδίας ανακοίνωσε πως δουλεύουν με 11 απομονωμένα στελέχη κι ακόμα και με γοργούς ρυθμούς, θα χρειαστούν περίπου ενάμιση με δύο χρόνια τουλάχιστον για την ανάπτυξη ενός εμβολίου.
• Στις 16 Μαρτίου 2020, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προσέφερε μία επένδυση ύψους €80 εκατομμυρίων στην CureVac, μία Γερμανική βιοτεχνολογική εταιρία, για την ανάπτυξη ενός mRNA εμβολίου. Νωρίτερα εκείνη την εβδομάδα, η εφημερίδα The Guardian δημοσίευσε πως ο Πρόεδρος των ΗΠΑ, Ντόναλντ Τραμπ, προσέφερε στην CureVac «'μεγάλο ποσό χρημάτων' για αποκλειστική πρόσβαση στο εμβόλιο Covid-19», με τη Γερμανική κυβέρνηση να διεκδικεί αυτή την προσπάθεια.
• Στις 17 Μαρτίου 2020, η Αμερικανική φαρμακευτική εταιρία Pfizer ανακοίνωσε μία συνεργασία με τη γερμανική εταιρία BioNTech για την κοινή ανάπτυξη ενός εμβολίου με βάση το αγγελιαφόρο RNA για τον COVID-19.
• Στις 20 Μαρτίου 2020, Ρώσοι αξιωματούχοι υγείας ανέφεραν πως επιστήμονες θα αρχίσουν δοκιμές σε ζώα για έξι διαφορετικά υποψήφια εμβόλια. Τα εμβόλια θα δοκιμαστούν σε κουνάβια και πρωτεύοντα.

Εγκεκριμένα εμβόλια

Τα παρακάτω εμβόλια έχουν λάβει εγκρίσεις για την καταπολέμηση της ασθένειας 

SARS-CoV-2:

Comirnaty (BNT162b2) - Biontech/Pfizer - Γερμανία & ΗΠΑ (τεχνολογία mRNA).

Moderna Covid-19 (mRNA-1273) - Moderna/Niaid - Η.Π.Α (τεχνολογία mRNA).

Covishield (AZD1222) - Astrazeneca/University of Oxford - Ηνωμένο Βασίλειο.

Covaxin - Bharat Biotech - Ινδία

Υποψήφια εμβόλια

Τα παρακάτω εμβόλια είναι υποψήφια για την καταπολέμηση της ασθένειας SARS-CoV-2:

Curevac Ag - Γερμανία (τεχνολογία mRNA).

V590 - Iavi/Merck - Ιταλία.

V591 - Themis (θυγατρική της Merck) - Αυστρία.

Ad26 SARS-CoV-2 - Johnson and Johnson/Barda - Η.Π.Α.

Ino-480 - Inovio Pharmaceuticals (CEPI) - Η.Π.Α.

Πειραματικό εμβόλιο - Sanofi-GlaxoSmithKline - Η.Π.Α.

NVX-CoV2373 - Novavax - Αυστραλία.

AD5-nCoV - Cansino biological INC./Beijing Insitute Of Biotechnology - Κίνα.

LV-SMENP - Shenzen Geno-Immune Medical Insitute - Κίνα.

UMC-UTRECHT -Murdoch Children's Research Insitute - Αυστραλία/Ολλανδία.

Άλλα εμβόλια κατά του κορωνοϊού υπάρχουν στην ιστοσελίδα του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (WHO).

Παρενέργειες

Μέλη της αρμόδιας Επιτροπής Εμβολιασμού σε ΗΠΑ και ΗΒ ανέφεραν τα πρώτα στοιχεία που προέκυψαν από τον εμβολιασμό 412 χιλ. ατόμων με το εμβόλιο των Pfizer/BioNTech. Όπως ανέφεραν, οι αντιδράσεις ήταν οι αναμενόμενες και παρόμοιες με εκείνες που μπορεί να έχει κάποιος με τα εμβόλια που χορηγούνται σε άλλες νόσους. Έτσι, κατεγράφησαν οι εξής παρενέργειες:

• Οκτώ άτομα ανέφεραν σοβαρή αλλεργική αντίδραση (αναφυλαξία) (δυο στο ΗΒ επί συνόλου 140 χιλ. και έξι στις ΗΠΑ επί συνόλου 272 χιλ. εμβολιασθέντων)
• 3.150 άτομα σε σύνολο 112.8 χιλ. ατόμων (ομάδα ΗΠΑ) είχαν αντιδράσεις που τους προκαλούσαν δυσκολίες στην καθημερινή τους δραστηριότητα, τους εμπόδισαν να εργαστούν και έτσι αναζήτησαν τη φροντίδα από έναν γιατρό. Οι δυσκολίες αυτές ήταν πονοκέφαλος, πόνοι στο σώμα, πυρετός και παροδικά αλλά αρκετά έντονα συμπτώματα ότι το σώμα τους αντιδρά στο εμβόλιο. Οι αντιδράσεις αυτές διήρκησαν 1-2 μέρες και μετά υποχώρησαν πλήρως.
• σε κάποιους από τους 140 χιλ. εμβολιασθέντες στο ΗΒ αναφέρθηκαν ήπιες έως μέτριας βαρύτητας παρενέργειες, οι οποίες όμως ήταν παροδικές. Τέτοιες ήταν πόνος, κοκκίνισμα και οίδημα στο σημείο που έγινε το εμβόλιο, όπως επίσης κόπωση, πονοκέφαλος, πόνος στους μύες και στις αρθρώσεις, ρίγη και πυρετός.

Επίσης, κατά τη διάρκεια της κλινικής μελέτης του εμβολίου αναφέρθηκαν 64 περιπτώσεις λεμφαδενοπάθειας σε σύνολο 21.7 χιλ. εθελοντών. Οι νεότεροι εθελοντές (16-55 ετών) εμφάνιζαν συχνότερα υψηλό πυρετό από τους μεγαλύτερους σε ηλικία εθελοντές. Οι πιο έντονες αντιδράσεις στο εμβόλιο παρατηρήθηκαν κυρίως μετά από τη δεύτερη δόση του εμβολίου.

Σχετικά με τις εγκυμονούσες, σύμφωνα με την πρόεδρο της Εθνικής Επιτροπής Εμβολιασμών Μαρία Θεοδωρίδου, η επίσημη σύσταση είναι να μην γίνεται εμβολιασμός σε εγκύους λόγω περιορισμένων ερευνητικών δεδομένων, παρότι το εμβόλιο COVID-19 φέρεται να μην έχει επιβάρυνση ούτε στην έγκυο, αλλά ούτε και στο κύημα. Στην περίπτωση που η γυναίκα εγκυμονεί τη στιγμή του εμβολιασμού χωρίς να το γνωρίζει, ο εμβολιασμός δεν επηρεάζει την πορεία της εγκυμοσύνης, γιατί το mRNA δεν εισχωρεί στον πλακούντα και δεν επιδρά στο έμβρυο. Η έγκυος γυναίκα θα πρέπει να σταθμίσει κατά περίπτωση τους κινδύνους έκθεσης στον κορωνοϊό με τις παρενέργειες που ενδέχεται να προκαλέσει το εμβόλιο για να προχωρήσει στον εμβολιασμό κατά της COVID-19.

Σχετικά με τις θηλάζουσες, δεν υπάρχουν δεδομένα για παρενέργειες για τις ίδιες καθώς και για τα θηλάζοντα τέκνα, ενώ σύμφωνα με την καθηγήτρια Παιδιατρικής Λοιμοξιωλογίας ΕΚΠΑ Μαρία Τσολιά, δεν υπάρχουν ενδείξεις για ανεπιθύμητες επιδράσεις.

Επίσης όσοι έχουν ήδη νοσήσει από κορωνοϊό, με το πέρας της νόσου, μπορούν να εμβολιαστούν, σύμφωνα με απάντηση της Προέδρου της Εθνικής Επιτροπής Εμβολιασμών, Μαρίας Θεοδωρίδου στον Ιατρικό Σύλλογο Αθηνών.

Εμβολιασμοί στην Ελλάδα

Η Ευσταθία Καμπισιούλη, νοσηλεύτρια ΜΕΘ στο Νοσοκομείο Ευαγγελισμός, ήταν ο πρώτος άνθρωπος που εμβολιάστηκε στην Ελλάδα στις 27 Δεκεμβρίου του 2020, με δεύτερο τον Μιχάλη Γιοβανίδη, φιλοξενούμενο σε Μονάδα Φροντίδας Ηλικιωμένων. Ακολούθησαν την ίδια μέρα η Πρόεδρος της Δημοκρατίας Κατερίνα Σακελλαροπούλου και ο πρωθυπουργός της χώρας Κυριάκος Μητσοτάκης.

Από τις 20 Ιανουαρίου ξεκινά η δεύτερη φάση με τον εμβολιασμό πολιτών άνω των 85 ετών, σύμφωνα με την προτεραιοποίηση της Εθνικής Επιτροπής Εμβολιασμών. Υπολογίζεται ότι στη συγκεκριμένη ηλικιακή ομάδα θα εμβολιαστούν περισσότερα από 100.000 άτομα.

Δείτε επίσης

• Πανδημία κορονοϊού 2019–20
• COVID-19
• SARS-CoV-2
• Κορονοϊός